ONDERZOEK – Liers bestuur houdt veroordeeld grondwerkbedrijf hand boven hoofd
Apache, 26 juli 2023Kasper Nollet , Arne Sonck
Grondwerken Heylen houdt zich niet aan de voorwaarden: op het terrein lag veel meer zand opgeslagen dan toegelaten. (© Arne Sonck (Apache))
Nadat het Lierse grondwerkbedrijf Heylen grote milieuhinder veroorzaakte en de stad liet betijen, haalden buurtbewoners hun slag thuis voor de rechtbank. Die tikte de stad en het bedrijf fors op de vingers. Het antwoord van de stad liegt er niet om: alles wordt in gereedheid gebracht om het bedrijf aan een vergunning te helpen die nog grotere overlast zou betekenen. Ook de provincie Antwerpen stelt zich opvallend toegeeflijk op.
Het zit er bovenarms op tussen Grondwerken Heylen in Lier en enkele burgers van de stad. Nadat het grondwerkbedrijf grote milieuhinder veroorzaakte, oordeelde de rechter in het voordeel van de omwonenden: de stad verzaakte aan haar plicht om het bedrijf ter verantwoording te roepen.
Grondwerken Heylen maakt zich volgens de rechtbank van Mechelen schuldig aan een milieumisdrijf en een stedenbouwkundig misdrijf, en ‘de stad Lier heeft het dossier duidelijk laten liggen’
Ondertussen wringt de stad zich in allerlei bochten om het bedrijf aan een nieuwe vergunning te helpen die voor nog grotere overlast zal zorgen, ondanks grote bezwaren en juridische struikelblokken.
De rechtbank in Mechelen schuwt de harde woorden nochtans niet: Grondwerken Heylen maakt zich schuldig aan een milieumisdrijf én een stedenbouwkundig misdrijf. Vooral de stad mag zich aangesproken voelen: “De lopende procedures of nieuwe aanvragen kunnen geenszins het stilzitten van de stad verantwoorden. De stad Lier heeft het dossier duidelijk laten liggen.”
Heylen moet zijn hinderende activiteiten onmiddellijk staken. Toch vrezen de bewoners dat de stad het bedrijf een hand boven het hoofd zal blijven houden. Ze voelen zich in de steek gelaten door de stad, zeiden ze eerder aan Het Laatste Nieuws. De saga sleept al enkele jaren aan.
Stad steekt kop in het zand
In 2018 kregen de bewoners van de Schollebeekstraat in Lier er een nieuwe buur bij. Grondwerken Heylen, aan de overkant van de straat, kreeg een vergunning voor ‘exploitatie met minimale hinder’, een zogenaamde Klasse 3-vergunning (K3).
Omwonende: ‘Soms rijden hier zeventig vrachtwagens per uur voorbij en kunnen we de ramen niet meer openen vanwege al het stof’
Al snel bleek de hinder veel groter dan de vergunning toelaat. Door de activiteiten van het bedrijf kwam enorm veel stof vrij in de omgeving. Het waaide zelfs de huizen in. Daarnaast was er sprake van grote geluidshinder en het voortdurend af en aan rijden van luide vrachtwagens. “Soms rijden hier zeventig vrachtwagens per uur voorbij en kunnen we de ramen niet meer openen vanwege al het stof”, getuigt een van de omwonenden.
Nog ongeruster werden de bewoners toen ze bij het bedrijf plots een aanplakbord voor een K1-vergunning zagen (voor ‘meest hinderlijke activiteit’). Dat zou nog veel meer overlast betekenen. De gemeentelijke omgevingsambtenaar gaf in mei 2022 een ongunstig advies, maar de Stad Lier legde dat advies naast zich neer en verleende toch de K1-vergunning.
Schuldig aan milieumisdrijf
Nadat ze zich niet gehoord voelden bij het stadsbestuur, verenigde een zestigtal gezinnen zich om de zaak juridisch aan te pakken. Ze richtten samen een vzw op met de veelzeggende naam Stof en Zand en gingen tegen de K1-vergunning in beroep bij de provincie Antwerpen.
Grondwerken Heylen mag slechts 5.000 m³ zand op het terrein opslaan, maar de toezichthouder stelde vast dat er zo’n 20.000 m³ zand lag
Tegelijk dienden ze bij de stad een verzoek in om bestuurlijke maatregelen tegen het bedrijf te nemen, vanwege de overmatige hinder en milieuschade. De stad stuurde er een milieutoezichthouder op af. Die legde Heylen enkele maatregelen op. Zo moest het bedrijf de wegen stofvrij maken en mochten de zandhopen op de site nog maximaal vijf meter hoog zijn.
Maar belangrijker nog: onder een K3-vergunning mag slechts 5.000 m³ zand op het terrein liggen. Heylen lijkt dit niet ernstig te nemen: de toezichthouder stelde vast dat er zo’n 20.000 m³ zand opgeslagen lag. De zandhopen torenen meters hoog. Ook van de andere opgelegde maatregelen kwam niets in huis. De bewoners signaleerden dat, maar de stad keek de andere kant op en liet de zaak op zijn beloop.
Terwijl ze het resultaat afwachtten van het beroep tegen de K1-vergunning, zaten de bewoners niet stil: ze stelden de stad Lier in gebreke via een milieustakingsvordering. Dat is een bijzondere juridische procedure die burgers toelaat op te treden in naam van de stad, als die aan haar plicht verzaakt om milieumisdrijven aan te pakken.
De rechtbank van Mechelen gaf de burgers op 12 mei 2023 gelijk: de stad kwam haar plicht inderdaad niet na. Heylen en Mortelmans, een ander bedrijf op de site, zijn schuldig aan een milieumisdrijf. De rechtbank legde Heylen een boete van 1.000 euro op, per dag dat het de opgelegde maatregelen niet in acht neemt en de normen van de vergunning blijft overschrijden.
Opvallend flexibele provincie
Terwijl de procedure voor de rechtbank liep, kregen de bewoners opmerkelijk nieuws van de provincie Antwerpen: hun beroep tegen de K1-vergunning werd in september 2022 niet ingewilligd. Dat is op zijn minst opmerkelijk te noemen.
Een vergunningsbetwisting wordt gebaseerd op adviezen door milieudeskundigen. In principe volgt de bevoegde overheid dat gespecialiseerde advies. Dat was in dit dossier meermaals niet het geval.
Om het eerste negatieve advies van de gemeentelijke ambtenaar te counteren, legde de stad extra voorwaarden op aan Heylen. De ambtenaar van de Antwerpse provinciale deputatie oordeelde op zijn beurt dat “door het opleggen van deze voorwaarden […] er een ongunstig advies uitgebracht [moet] worden over het project”, omdat die “niet bijkomstig van aard zijn”.
Een van de vele voorwaarden die aan de goedkeuring door de stad verbonden werd, was het uitvoeren van een geluidsstudie. Bij het initiële dossier zat echter al een geluidsstudie die toonde dat de geluidsnormen overschreden werden. De stad legde die studie naast zich neer.
Ook de Provinciale Omgevingsvergunningscommissie, die de deputatie van Antwerpen adviseert, merkte op dat de “geldende geluidsnormen worden overschreden”. Ondanks de bedenkingen en negatieve adviezen legde de deputatie van Antwerpen dus de uitvoerige bezwaren van de bewoners naast zich neer.
Apache schreef eerder al dat de provincie Antwerpen veel vaker geweigerde vergunningsaanvragen goedkeurt dan de andere Vlaamse provincies. Tegelijk keldert ze zelden vergunde dossiers waartegen beroep wordt aangetekend. Bovendien vernietigt de Raad voor Vergunningsbetwistingen opvallend veel beslissingen van de Antwerpse deputatie over omgevingsvergunningen.
Historische fout
Tegen de beslissing van de provincie Antwerpen gaat Stof en Zand nu in beroep. Dat gebeurt bij het Vlaamse Departement Omgeving. De beslissing zou er binnenkort moeten komen. Als dit op niets uitdraait, kunnen de burgers nog bezwaar aantekenen bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen, die ook de beslissing van Vlaanderen kan terugfluiten.
Stijn Verbist (advocaat Grondwerken Heylen): ‘Er is op die terreinen al decennialang een exploitatie, zelfs van voor het gewestplan’
In zijn verweer beroept Grondwerken Heylen zich er voornamelijk op dat de site volgens het gewestplan in een zone voor belastende industrie ligt. “Er is op die terreinen al decennialang een exploitatie, zelfs van voor het gewestplan”, zegt Stijn Verbist, advocaat van Grondwerken Heylen.
Dat die industriezone vlakbij een woonzone ligt, lijkt een historische fout in het gewestplan. “Zo’n milieubelastende zone vlak naast een woonzone hebben is onwettig”, zegt advocaat van de burgers Joram Maes. “Dat is een fout uit het verleden die niet zomaar hertekend kan worden.” De Raad voor Vergunningsbetwistingen zou dat bijvoorbeeld wel kunnen.
Maes is echter vrij overtuigd dat de bewoners bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen gelijk zullen krijgen. “Er zijn meerdere onwettige zaken in dit dossier.” De burgers benadrukken dat ze op zich niet tegen een exploitatie van het terrein zijn, maar niet anders kunnen dan optreden tegen de volgens hen extreme milieuhinder van Heylen.
Onwettig herstel van vernietigde beslissing
Voor het stadsbestuur lijkt de K1-vergunning waartegen de burgers nu in beroep gaan een gedane zaak. Meer nog, ze lijkt de vergunningsaanvraag van Heylen een duwtje in de rug te willen geven op het Vlaamse beleidsniveau.
Dat blijkt uit de straatplannen van de stad. De gemeenteraad keurde op 27 juni 2022 een wegtracé voor de Schollebeekstraat goed waarvoor de straat een paar meter opgeschoven moet worden. Dat wegtracé is gebaseerd op de K1-vergunning van Heylen.
Het Lierse stadsbestuur speelt procedure-pingpong om Heylen aan een K1-vergunning te helpen
De stad gaat er in die straatplannen dus al van uit dat die K1-vergunning er komt. Doordat de beroepsprocedure tegen de K1-vergunning nog loopt, is die beslissing van de stad onwettig. Ze werd op 29 maart 2023 via beroepsprocedure bij de Vlaamse overheid ook vernietigd.
Al toont de stad Lier zich bijzonder hardleers: op de gemeenteraad van 26 juni keurde de stad het wegtracé, dat door een hogere instantie werd vernietigd, opnieuw goed. Die herstelbeslissing is per definitie onwettig, aangezien de stad de beslissing van Vlaanderen niet teniet kan doen, zegt Joram Maes, advocaat van Stof en Zand.
Toch kan de goedkeuring van het tracé door de stad een cruciale rol spelen in het K1-dossier dat nu op Vlaams niveau zit. Grondwerken Heylen zou zich op het wegtracé kunnen baseren om haar aanvraag te staven. Zo speelt het stadsbestuur een soort procedure-pingpong die Heylen finaal moet helpen haar K1-vergunning vast te krijgen.
Probleem afschuiven
De stad geeft zelf ook aan dat de K1-vergunning voor haar de beste uitkomst is. Op de gemeenteraad van 29 juni verdedigde ze dat standpunt door te zeggen dat die K1-vergunning de bewoners zou helpen. Het zou er volgens het stadsbestuur voor zorgen dat Heylen een aantal maatregelen moet nemen, zoals het aanleggen van een geluidsmuur en een groene berm. Dat stelt de bewoners echter weinig gerust, te meer omdat Heylen eerder de K3-vergunningsnormen al niet respecteerde.
Het Lierse stadsbestuur reageerde niet op vragen van Apache ‘gezien de precaire positie van de stad in het dossier’
Op de gemeenteraadszitting over het tracé merkte een oppositieraadslid van de lokale partij Hart voor de Burger op: “Als je al jaren niet kunt afdwingen dat de Klasse 3-voorwaarden worden gerespecteerd, hoe ga je dan Klasse 1 naleven?” Hierop antwoordde burgemeester Rik Verwaest (N-VA): “Maar een Klasse 1 is onder toezicht van de overheid.”
Daar lijkt volgens de leden van Stof en Zand de aap uit de mouw te komen: eens Heylen de K1-vergunning krijgt, is de stad niet meer bevoegd om de milieuhinder op te volgen. Zo verdwijnt de aansprakelijkheid en is het probleem van de baan. Toch voor het stadsbestuur.
In een mail naar een oppositielid, die Apache kon inkijken, stelt het bestuur ook onomwonden dat aan de vragen van de bewoners enkel tegemoet kan gekomen worden als Heylen de activiteiten stopzet of als de vergunning wordt afgekeurd. “Dat zal niet gebeuren”, valt er te lezen.
Het stadsbestuur van Lier wenste niet te reageren op vragen van Apache, “gezien de precaire positie van de stad in het dossier”.
Bochtenwerk
De dadendrang van de stad ten bate van het grondwerkbedrijf oogt intussen indrukwekkend: voor het goedkeuren van de Klasse 1-vergunning legde de stad het advies van de eigen milieudeskundige naast zich neer. Ze vernieuwde op onwettige wijze een door Vlaanderen vernietigd wegtracé om een procedurele hindernis in het dossier weg te nemen én ze weigerde om op te treden tegen milieu-overtredingen van Heylen.
Opvallend is vooral de argumentatie: om niet te moeten optreden, beriep de stad zich op het ‘vermoeden van vergunning’ voor een K1-vergunning. Dat argument is volgens de rechtbank van Mechelen juridische onzin.
Tot slot keurde de stad op 30 november 2022 – een maand nadat ze door de burgers in gebreke werd gesteld – stilzwijgend een bijkomende Klasse 3-vergunning voor Heylen goed. Die zou het bedrijf toelaten dubbel zoveel zand als voordien op te slaan op het domein (10.000 m³). Dat ondanks de beschikking van de rechtbank van Mechelen dat het bedrijf beval om die hoeveelheid zand onmiddellijk omlaag te brengen.
Tegen die vergunning loopt momenteel een schorsing- en vernietigingsberoep van Stof en Zand bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen. Zolang daarover geen uitspraak is, is die vergunning “nog altijd rechtsgeldig en laat [het] een opslag tot 10.000 m³ toe”, maakt de advocaat van Heylen zich sterk.
‘Stad beloond voor nalatigheid’
Mocht Vlaanderen binnenkort de K1-vergunning van Heylen afkeuren, zal blijken of de stad haar verantwoordelijkheden opneemt en de activiteiten van Heylen die buiten de K3-vergunning vallen aan banden zal leggen. De stad moet dan de door de rechter opgelegde maatregelen handhaven.
Voor de bewoners van de Schollebeekstraat is dat feit ironisch: de dwangsommen die Heylen van de rechter moet betalen, komen immers de stad ten goede. “Uiteindelijk wordt de stad beloond voor haar nalatigheid”, geeft een van de bewoners aan.
De bewoners vrezen vooral dat de K1-vergunning door Vlaanderen goedgekeurd zal worden. Daarbij wijzen ze op het feit dat zowel het stadsbestuur, de deputatie van provincie Antwerpen als het Vlaamse Departement Omgeving door N-VA gecontroleerd worden. Indien die vergunning inderdaad wordt verleend, zal finaal de Raad voor Vergunningsbetwistingen zich over de zaak buigen.
